Pamięci Bohaterów warszawskiego i innych getto oraz pomagających im z narażeniem swojego i swoich bliskich życia, na przykład rodzinie Iwańskich.
Czasem nawet przeciętna książka wątpliwego autora może stać się zaczynem rozsądnych rozważań i wniosków - w moim ostatnim przypadku stało się to za sprawę wspomnień okupacyjnych Stanisława Ryszarda Dobrowolskiego
Otóż w danych dotyczących Zagłady polskich Żydów podczas niemieckiej okupacji 1939-45 szokuje pozornie bardzo niska liczba ok. 60 tysięcy uratowanych na terenach polskich z przedwojennej populacji ok. 3,5 mln (notabene najwyższej wtedy na świecie! Może z wyjątkiem federacji niepodległych państw, która w 1939 r. za nic nie chciała przyjąć 937 uciekinierów z hitlerowskiej Rzeszy).
Oczywiście od tych trzech i pół miliona należy odjąć kilkaset tysięcy, które zdołały uciec przed Niemcami oraz od 1 do 2 milionów Żydów zamordowanych na terenach zagrabionych przez Sowietów w 1939 r. i szybko zajętych po 22 czerwca 1941 r. przez ich dotychczasowych sojuszników.
Ale chciałbym zwrócić uwagę na coś innego - była dość liczna kategoria obywateli Polski, którzy szczerze czuli się Polakami narodowości polskiej, w dodatku wyznająca chrześcijaństwo w tradycyjnie polskim obrzędzie rzymsko-katolickim, znająca język i kulturą polską nie gorzej, a często i lepiej niż większość Polaków, która dopiero w drugim roku okupacji niemieckiej dowiedziała się, że według prawa hitlerowskiego są Żydami.
Zobowiązanymi, pod rygorem śmierci, do powolnego dogorywania w okropnie zatłoczonych i surowo pilnowanych zamkniętych obszarach tzw. getta.
Bo według opętanych rasową manią hitlerowskiego niemieckiego prawa za Żyda uważany był każdy, czyjego dwóch (lub więcej) dziadków (lub babć) było wyznania mojżeszowego. W związku z tym od każdego sprawdzanego wymagano przedstawienia metryk chrztu chrześcijańskiego co najmniej trzech dziadków.
Za jeden z najlepszych przykładów tej kuriozalnej (choć i tragicznej) sytuacji uważam postać wielkiego poety, symbolu "pokolenia Kolumbów" - Krzysztofa Kamila Baczyńskiego, który był synem Stanisława, (legionisty, oficera wywiadu WP, pisarza) i Stefanii z domu Zieleńczyk, nauczycielki i autorki podręczników szkolnych, katoliczki pochodzącej z zasymilowanej rodziny żydowskiej. Jej rodzice, a więć dziadkowie Poety byli pochodzenia żydowskiego, więc ich wnuk powinien był, wg niemieckiego prawa obowiązującego w GG, od listopada 1940 r. przebywać w getcie i umrzeć tam dla wielkości tysiącletniego Reichu.
Takich Polaków z korzeniami żydowskimi musiało być w II RP tysiące, zaryzykowałbym liczbę setki tysięcy (10% od ok. 3 milionów deklarujących w spisie powszechnym 1931 r. język ojczysty lub /i wyznanie mojżeszowe - przy czym religię o 400 tysięcy więcej niż język)
i po ogłoszeniu niemieckich porządków musieli oni wszyscy wybrać - odseparowanie w getto (na początku nie było równoznaczne ze śmiercią) czy ryzyko mieszkania wśród Polaków (i Niemców, zwłaszcza szczególnie niebezpiecznych nowych Niemców, tzw. Volksdeutsch-ów, którzy od lat mieszkawszy w Polsce doskonale orientowali się w niuansach życia miejscowych Żydów).
Ten drugi wybór potwierdza Barbara Engelking, profesor i kierownik Centrum Badań nad Zagładą Żydów:
"Po wojnie w Polsce zarejestrowało się 298 tys. Żydów. Znakomita większość z nich - około 200 tys. - przeżyła w ZSRR. () Tych, którzy napisali, że przeżyli okupację w Polsce, po aryjskiej stronie, było mniej niż 20 tys. Ocenia się, że na terenach polskich okupację przeżyło około 40 tys. Żydów, choć są to wszystko szacunki. Na pewno nie ujęto w nich Żydów, którzy zdecydowali się pozostać na aryjskich papierach i nigdzie się nie rejestrować, byli też i tacy Żydzi, którzy wyjechali z Polski bez rejestrowania się gdziekolwiek, a także dzieci oddane podczas okupacji do rodzin polskich, które nigdy nie wróciły do żydostwa".
Dla tych Polaków koniecznym było utrzymanie w tajemnicy posiadania żydowskich dziadków, co wymagało fałszywych metryk sprzed kilkudziesięciu lat, albo wyrobienie nowej tożsamości. Zagrożeniem byli mający dostęp do starych dokumentów i dawni znajomi, którzy mogliby pamiętali żydowskich dziadków - nadgorliwi folksdojcze, lub "szmalcownicy", którzy z ukrywających Żydów brali haracz, często obłupiając ich ze wszystkiego. Choć i oni miewali przebłyski człowieczeństwa - jeden z nich obłupiwszy ukrywającego się Żyda nawet z płaszcza, powrócił się do niego i oddał mu swój gorszy, a potem zapronował pomoc w ukrywaniu się u jego brata - pod warunkiem, aby nie mówić o jego szmalcownictwie:
- "Jeśli umie pan ciekawie opowiadać, to mój brat z rodziną będzie pana ukrywać. Tylko niech pan nic nie mówi o tym płaszczu!".
Tenże brat, z narażeniem życia swego, żony i dwojga dzieci ukrywał go przez 2 lata na strychu domu na Pradze. Kiedyś podpiwszy, zwrócił się do ukrywanego:
- "Der machtigester Mann dieser Welt = Najpotężniejszy człowiek świata chce pana zagłady. A ja skromny warszawski zecer, bezrobotny teraz, chce, aby pan ocalał. Zobaczymy kto zwycięży!"
(tak został uratowany, ukrywany 2 lata wśród 4-osobowej rodziny na poddaszu domku na Pradze, przyszły "papież niemieckiej literatury Marcel Reich-Ranicki - choć to akurat nie jest odpowiadający opisywanym tu okolicznościom przykład. Tak jak najbardziej znane męczeństwo katoliczki żydowskiej narodowości - św. Edyty Stein).
Część tych "czystych Polaków", nierzadko katolików z różnych przyczyn (posłuszeństwo wobec prawa, tym bardziej niemieckiego, kara śmierci za przeciwstawienie się, wreszcie solidarność ze swoimi kuzynami nie mającymi tak dobrego, aryjskiego wyglądu) zdecydowała się mieszkać w getto i została zamordowana. Bywały przypadki, że udawali się wyczerpani nękaniem przez szantażujących ich szmalcowników.
Jednak większość ukrywających swoje żydowskie pochodzenie Polaków przeżyło okupację, co potwierdzają sobą losy Baczyńskiego i jego matki, jej bratanicy Marii Turlejskiej, pierwowzóru "Kolumba" Stanisława Likiernika, jak i wspomnianej na początku notki żony Dobrowolskiego i jej brata.
Nie są oni wliczani do liczby, która przeżyła Holocaust wśród Polaków, a przecież różnoraka pomoc dla nich była niesiona z narażeniem życia tysięcy Sprawiedliwych przez 5 lat okupacji.
